Sự cần thiết của các dự án năng lượng tái tạo trên toàn cầu là điều hiển nhiên, tuy nhiên tranh luận vẫn tiếp diễn về việc nên triển khai các dự án này ở đâu, lý do tồn tại sự phản đối và những giá trị thực sự mà chúng mang lại cho cộng đồng địa phương. Doanh nghiệp, nhà hoạch định chính sách và người dân đều tham gia thảo luận xoay quanh việc tạo việc làm, gắn kết cộng đồng và sự đồng thuận xã hội, đồng thời thừa nhận nguyên tắc cốt lõi rằng cộng đồng toàn cầu cần tìm ra và triển khai thành công các phương thức sản xuất và khai thác năng lượng mới. Sự căng thẳng này ngày càng rõ rệt tại Ý, Vương quốc Anh, Hoa Kỳ và nhiều nền kinh tế thu nhập cao, song chúng ta cũng ghi nhận ngày càng nhiều cộng đồng địa phương hợp tác với doanh nghiệp để đón nhận các dự án năng lượng tái tạo – và hưởng lợi ngay trên chính mảnh đất của mình.
Kháng cự đối với các dự án năng lượng tái tạo
Nghiên cứu gần đây cho thấy người dân tại Vương quốc Anh có xu hướng tiếp nhận các đề xuất “xanh” tích cực hơn so với những dự án không có tác động môi trường rõ rệt. Dù người dân vẫn ưu tiên các tiện ích công cộng, không gian giải trí và hạ tầng đô thị, những dự án thể hiện lợi ích môi trường cũng nhận được thiện cảm. Kết quả tương tự được ghi nhận tại Hoa Kỳ – nơi 70% người tham gia khảo sát cho biết họ sẵn sàng sống gần tua-bin gió, và tỷ lệ này thậm chí còn cao hơn với trang trại điện mặt trời. Nghiên cứu của Berkeley Lab cũng chỉ ra rằng phần lớn phản đối đến từ một nhóm thiểu số có tiếng nói, chứ không đại diện cho quan điểm phổ biến. Tuy nhiên, có sự khác biệt đáng kể giữa phản ứng với các đề xuất giả định và thực tế khi dự án được trình lên – điều này phản ánh nghịch lý của tâm lý “Không ở sân sau nhà tôi” (NIMBYISM): đồng ý trên lý thuyết, nhưng không muốn dự án diễn ra gần nơi sinh sống. Thực tế, 4/5 nhà phát triển được khảo sát bởi Berkeley cho biết họ lo ngại phản đối từ cộng đồng sẽ gây chậm trễ hoặc cản trở tiến trình đạt được mục tiêu phi cacbon.
Bài học từ các dự án thành công
Giải pháp cho vấn đề NIMBY ở Ý, Anh, Mỹ và các quốc gia khác chính là học hỏi từ những nơi đã chứng minh hiệu quả của việc gắn kết cộng đồng trong quá trình phát triển, xây dựng và vận hành dự án năng lượng tái tạo. Tác động tích cực, cụ thể và địa phương hóa không thể đạt được nếu áp dụng cách tiếp cận “một mô hình cho tất cả”, mà cần sự tham gia của các bên liên quan ngay từ đầu và sự thấu hiểu sâu sắc về con người và vùng đất. Dự án cần xây dựng mối quan hệ đối tác với cộng đồng địa phương – tạo sự đồng thuận và thích nghi linh hoạt với bối cảnh bản địa.
Doanh nghiệp – người khách trên mảnh đất địa phương
Các doanh nghiệp cần nhận thức rõ vai trò “người khách” trên mảnh đất nơi họ hoạt động, và tôn trọng người dân nơi đó. Việc phát triển dự án cần dựa trên mô hình hợp tác với chính quyền địa phương, chủ đất, cộng đồng và người lao động. Việc gắn kết các bên có thể phản đối từ sớm là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công và xây dựng tinh thần sở hữu tại địa phương.
Lực lượng lao động địa phương
Một chiến lược bền vững cần gắn liền với chia sẻ giá trị tạo ra cho cộng đồng. Trong giai đoạn xây dựng và vận hành, cần ưu tiên tuyển dụng lao động địa phương, đồng thời phát triển năng lực và kỹ năng tại chỗ – thông qua đào tạo thực hành, tạo cơ hội nghề nghiệp lâu dài và xây dựng một lực lượng lao động lành nghề.
Nhà cung cấp địa phương
Một yếu tố thường bị đánh giá thấp là vai trò của nhà cung cấp địa phương trong việc cung cấp kiến thức bản địa. Việc sử dụng các đơn vị địa phương không chỉ đảm bảo tính chính xác trong triển khai mà còn tăng sự gắn kết. Việc xác định chuyên gia cần được dẫn dắt bởi địa phương, thay vì áp đặt đội ngũ từ bên ngoài. Việc cân bằng giữa chuyên môn quốc tế và hiểu biết bản địa chính là chìa khóa cho triển khai thành công.
Hơn cả đền bù
Việc triển khai chính sách đền bù nên được nhìn nhận như cơ hội hợp tác với cộng đồng địa phương, từ khâu quy hoạch ban đầu. Ngoài hỗ trợ tài chính, việc thiết kế các dự án có khả năng tháo dỡ hoàn toàn, trả lại hiện trạng hoặc thậm chí nâng cấp đất sau thời gian vận hành là một đóng góp thiết thực và ý nghĩa.
Agrivoltaics – điện mặt trời kết hợp nông nghiệp
Mô hình agrivoltaics mở ra cơ hội sử dụng kép hiệu quả đất đai – vừa sản xuất điện, vừa duy trì canh tác nông nghiệp. Từ phục hồi thảm thực vật, tạo bóng mát cho cây trồng, hạn chế thoát hơi nước đến bảo tồn đa dạng sinh học, những lợi ích tiềm năng là rất rõ ràng. Quan trọng là giải pháp phải phù hợp với từng địa điểm – với sự tham gia của chuyên gia nông học, phân tích thổ nhưỡng, luân canh, cây trồng thích hợp… để đảm bảo hiệu quả thực sự cho cả điện năng và nông sản.
Địa phương và chính xác
Thành công của các dự án năng lượng tái tạo trên toàn cầu có điểm chung: cách tiếp cận bản địa hóa, hợp tác và liên tục – dựa trên sự hiểu biết và đồng hành cùng cộng đồng địa phương, từ giai đoạn chuẩn bị đến thi công và vận hành. Dự án cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp từng vùng. Thực tiễn đã chứng minh: nếu được triển khai đúng cách, cộng đồng không chỉ chấp nhận dự án – mà còn phát triển cùng với nó.