Từ năm 2023, mối quan tâm chính của các nhà phát triển dự án điện mặt trời tại châu Âu đã chuyển từ vấn đề chuỗi cung ứng và giá mô-đun sang tình trạng thiếu hụt khả năng tiếp cận hạ tầng lưới điện – theo các ý kiến được đưa ra tại hội nghị Large Scale Solar Europe 2024 tổ chức tại Lisbon tuần này.
Kết thúc bài phát biểu khai mạc hội nghị, ông Pedro Amaral Jorge – Giám đốc Điều hành của Hiệp hội Năng lượng Tái tạo Bồ Đào Nha (APREN) – đã nhấn mạnh ngắn gọn nhưng rõ ràng: “Lưới điện, lưới điện, lưới điện, lưới điện.”
Các diễn giả tiếp tục xoay quanh chủ đề này trong phần thảo luận tiếp theo, với trọng tâm là “ưu tiên, khó khăn và triển vọng phát triển của các nhà phát triển điện mặt trời tại châu Âu”. Ông Warren Campbell, COO của nhà sản xuất điện độc lập Alight, chia sẻ: “Có rất nhiều thách thức đối với các nhà phát triển điện mặt trời, nhưng với tôi, lưới điện là vấn đề cốt lõi.”
Ông nói thêm: “Thật thú vị khi nhớ rằng ở nhiều quốc gia, có số lượng dự án đang được phát triển rất lớn. Tại Ý và Thụy Điển, số lượng yêu cầu đấu nối lưới điện gấp khoảng 100 lần số dự án thực sự được xây dựng mỗi năm. Vấn đề không nằm ở việc thiếu nhà phát triển, mà là làm sao để đưa các dự án vào giai đoạn triển khai thực tế.”
Vai trò của quy định pháp lý
Một phần của vấn đề nằm ở hệ thống pháp lý. Ông Holger Bang – Giám đốc đầu tư tại Nordic Solar – cho rằng ngành năng lượng cần thấy “sự quyết tâm từ Brussels; không chỉ là kế hoạch mở rộng lưới điện, mà phải là hành động cụ thể, minh bạch và đúng tiến độ.”
Theo các báo cáo gần đây từ Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA) và PV Tech Premium, hạ tầng truyền tải và phân phối điện là thách thức toàn cầu, có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm quá trình chuyển dịch năng lượng.
Khi được hỏi về cách các quốc gia thành viên có thể hỗ trợ ngành điện mặt trời đạt các mục tiêu triển khai, bà Karen Boesen – Giám đốc Tài chính tại Sonnedix – nói: “Một lần nữa, vấn đề lại là lưới điện. Không chỉ là khả năng tiếp cận, mà còn là tạo ra môi trường linh hoạt và khung pháp lý rõ ràng.” Bà cho biết nếu thiếu khung quy định, các công ty sẽ đầu tư trong trạng thái bất ổn.
Ông Bang bổ sung: “Ở nhiều thị trường, trách nhiệm mở rộng hạ tầng lưới đang được chuyển cho các nhà phát triển, trong khi thực tế lưới điện đã bị lạc hậu từ lâu. Cần có sự hợp tác lớn hơn từ xã hội để cùng tìm ra cách xin cấp phép, tài trợ và vận hành các tuyến đấu nối.”
Liệu Ý có thể trở thành hình mẫu cho châu Âu?
Nhà điều hành lưới điện quốc gia Ý – Terna – gần đây công bố kế hoạch đầu tư 18 tỷ USD vào lưới điện đến năm 2028, nhằm hiện đại hóa hệ thống từ mô hình tập trung truyền thống sang mô hình phi tập trung đáp ứng sự phát triển của năng lượng tái tạo.
Dù vậy, hiện trạng vẫn còn nhiều hạn chế. Ông Cristiano Spillati – Giám đốc Điều hành của Limes Renewable Energy – chia sẻ tại hội nghị rằng quy trình xin đấu nối tại Ý đang gây ra tình trạng quá tải.
“Chi phí xin đấu nối rất thấp, chỉ khoảng 3.000 euro, nên nhiều cá nhân hoặc doanh nghiệp chỉ ký hợp đồng thuê đất và xin điểm đấu nối – thậm chí chưa chấp nhận đấu nối – nhưng đã có thể bán dự án với giá cao hơn rất nhiều,” ông nói.
“Chính vì vậy, riêng ngành điện mặt trời đã có đến 140GW yêu cầu đấu nối.”
Trong phiên thảo luận cuối cùng của hội nghị, ông Pietro Radoia – Chuyên gia phân tích cấp cao tại Bloomberg – cũng nhấn mạnh rằng “các nhà phát triển cần thay đổi hành vi, tránh dồn dập đấu nối cùng lúc gây quá tải lưới.”
Ông cũng chỉ ra rằng tại Ý, các dự án thường tập trung ở miền Nam – nơi có nhiều nắng và đất rộng – trong khi nhu cầu điện chủ yếu ở miền Bắc, dẫn đến thách thức truyền tải điện xa.
Giải pháp ngắn hạn: Lưu trữ năng lượng và linh hoạt hóa hệ thống
Việc mở rộng hạ tầng truyền tải là một quá trình dài hạn, nhưng ông Campbell cho biết vẫn có các giải pháp ngắn hạn.
“Nhiều nhà điều hành mạng phân phối (DNO) vẫn chưa thích ứng với mô hình phân tán và thiếu nhân lực để xử lý lượng lớn yêu cầu đấu nối.”
Ông cũng nhấn mạnh rằng “vấn đề không nằm ở kỹ thuật mà ở hành chính – và cần được khắc phục ngay.” Đồng thời, ông cho rằng việc thiết lập các quy tắc thị trường về khả năng tương tác và hợp đồng lưu trữ sẽ giúp tăng tính khả thi tài chính cho các dự án pin lưu trữ, hỗ trợ đấu nối thêm nhiều dự án điện mặt trời mà không cần nâng cấp kỹ thuật lớn.
Ông Berto Martins – Giám đốc Thị trường Năng lượng của EDP – cho biết đầu tư vào lưới điện là cần thiết nhưng nên kết hợp các giải pháp linh hoạt như lưu trữ năng lượng hoặc công nghệ xe điện hai chiều (vehicle-to-grid).
“Điều quan trọng là phải xác định đúng các hạng mục đầu tư thực sự cần thiết – nhiều khi các giải pháp linh hoạt có thể thay thế được các khoản đầu tư lớn.”
Ông kết luận rằng cần quản lý hệ thống thông minh hơn, linh hoạt hơn để giảm gánh nặng chi phí cho người tiêu dùng trong tương lai.